KAEDAH FIQH
Kaedah fiqh dari segi bahasa ialah
koleksi kaedah utama yang bersifat umum bagi menyelesaikan isu isu tertentu .
Manakala kaedah fiqh adalah prinsip fiqh yang bersifat umum dalam bentuk nas
pendek yang mengandungi hukum umum yang sesuai dengan bahagian-bahagiannya.
Sebahagian ulama’ mentakrifkan kaedah
fiqh sebagai kaedah-kaedah hukum yang bersifat umum yang diambil daripada
dalil-dalil al-Quran dan al-Sunnah yang mana ia menjadi asas kepada kaedah
–kaedah yang sekaligus dapat disesuaikan dengan banyak juziyyah atau cabang
–cabang perbahasan dalam ilmu fiqh.
Antara peranan dalam kaedah fiqh
ialah memudahkan pemahaman terhadap hukum
untuk digunapakai kepada persoalan sains teknologi dan kejuteraan.Membantu
manusia khususnya para saintis, teknokrat dan jurutera untuk menyelesaikan
persoalan yang melibatkan isu-isu sains teknologi dan kejuruteraan.Menyediakan
keperluan hukum-hukum yang menyeluruh bagi menangani isu-isu kecil dalam sains
teknologi dan kejuruteraan.
Terdapat 5 konsep kaedah . Konsep
kaedah yang pertama ialah setiap sesuatu itu bergantung kepada tujuannya . Hadis riwayat Saidina Umar
al-Khattab:
(انما اﻷعمال بالنيات وانما لكل امرء ما نوى )
"Sesungguhnya setiap amalan itu
bergantung kepada niat, dan sesungguhnya
kedudukan bagi amalan tersebut
adalah tertakluk kepada apa yang diniatkan".
Niat
bermaksud suatu lintasan dalam hati untuk melaksanakan sesuatu perkara. Niat diperlukan
bagi membezakan antara ibadat dan adat, berpahala atau berdosa ,bermanfaat atau
bermafsadah kepada seseorang atau kumpulan.Niat juga menentukan tingkatan atau kualiti ibadat
seseorang samada mendapat darjat soleh atau amalan toleh,mendapat status
sekadar membuat amalan atau mencapai tahap seronok beramal , mendapat balasan
syurga atau mendapat status reda ALLAH swt.
Konsep
kaedah yang kedua ialah keyakinan tidak
boleh disingkirkan dengan syak . Firman Allah SWT dalam surah Yunus : 36
“Dan kebanyakannya mereka tidak menurut melainkan
suatu sangkaan sahaja. Pada hal sesungguhnya sangkaan itu tidak dapat memenuhi
kehendak untuk menentukan sesuatu kebenaran”.
Keyakinan pada sesuatu perkara tidak
boleh diubah kerana sesuatu keraguan. Kaedah fiqh menetapkan keyakinan yang
dipegang oleh seseorang tidak boleh berubah dengan sewenang-wenangnya oleh
gangguan syak atau keraguan yang tidak pasti status kebenarannya.Keyakinan mestilah berdasarkan sandaran atau sumber yang
jelas dan tiada keraguan padanya.keyakinan
kepada ilmu yang dimiliki secara benar mampu menghasilkan keputusan dan
tindakan yang benar dan penuh keyakinan.segala usaha hendaklah memenuhi tujuan
syariat iaitu untuk memelihara agama, nyawa, akal, keturunan dan harta manusia.
Konsep
kaedah yang ketiga adalah kesukaran menjadi sebab kepada kemudahan dan keringanan . Firman
Allah SWT dalam surah al-Hajj : ayat 78
“Dan ia tidak menjadikan kamu menanggung sesuatu
keberatan dan susah payah dalam perkara agama”.
Masaqqah atau
kesukaran atau kesempitan yang dimaksudkan dalam kaedah ini adalah merujuk
kepada beberapa keadaan kesukaran yang melampaui tahap kebiasaan bagi manusia
normal. Antara kesukaran yang boleh menjadi sebab berlakunya kemudahan dan
keringanan ialah :
1) Kekurangan
•
Merujuk
kepada kegilaan hingga siuman, kanak-kanak sehingga umur baligh dan orang yang
tidur sehingga ia sedar.
2) Jahil
•
Hilangnya
kewarasan biasa sebagai seorang manusia
•
Atau
suatu keadaan tidak tahu perkara sebenar, namun diketahui selepas berlakunya
sesuatu perkara tersebut.
3) Sakit
•
Diberikan
kemudahan untuk memilih kaedah lain untuk melunaskan kewajipan. Contohnya
seseorang itu dibenarkan untuk bertayammum kerana sakit yang boleh memudaratkan
dirinya andai ia berwuduk.
4) Musafir
•
Seseorang
yang bermusafir atas tujuan yang baik, dibenarkan untuk menyempurnakan
kewajipan tertentu andai urusan musafir tersebut menimbulkan kesukaran baginya.
•
Contohnya
seseorang itu dibenarkan untuk melakukan solat qasar dan jamak bagi
menggantikan solat fardu secara penuh.
5) Kelupaan atau terlupa
•
Seseorang
yang terlupa melaksanakan sesuatu ibadat atau apa jua perkara dianggap tidak
menanggung apa-apa tanggungjawab.
•
Contohnya
tidak dianggap berdosa bagi seseorang yang puasa makan pada siang hari bila ia
terlupa
6) Paksaan
•
Paksaan
yang diterima bagi melayakkan seseorang gugur memikul tanggungjawab dalam agama
adalah untuk menyelamatkan agama, nyawa dan lain-lain maksud syariat
7) Umumul Balwa
•
Suatu
perkara yang telah diterima umum yang boleh dimaafkan bila berlakunya perkara
tersebut.
•
Contohnya
percikkan tanah merah yang mengenai pakaian.
Antara konsep rukhsah(kelonggaran) yang dibenarkan oleh syarak merangkumi perkara – perkara berikut :
A) Pengguguran
–
Digugurkan
sesuatu hukum atas sebab tertentu yang boleh dianggap kesukaran.
–
Contohnya
dibenarkan meninggalkan puasa ramadan disebabkan kesakitan yang berat.
B)
Pengurangan
–
Pengurangan
dalam melaksanakan ibadat boleh berlaku apabila kesukaran boleh mengganggu
tujuan sesuatu perkara.
–
Contohnya
dibenarkan mengurangkan solat fardu empat rakaat menjadi dua rakaat sahaja.
C)
Penggantian
–
Kesukaran
bagi melakukan sesuatu ibadat atau kerja boleh diganti dengan sesuatu yang
lain.
–
Contohnya
bertayyammum untuk menggantikan wuduk.
Penerangan kaedah bagi yang ketiga
ini ialah Sebarang kesukaran
yang berlaku dalam proses penyelidikan hendaklah dirujuk kepada syarat-syarat
yang membolehkan rukhsah terpakai.Pertimbangan untuk mencipta sesuatu bagi
kepentingan manusia haruslah menjadi keutamaan untuk menggunapakai konsep
rukhsah.Kaedah ini digunakan apabila sesuatu tujuan yang sangat diperlukan oleh
manusia di dunia terhalang oleh sesuatu kesukaran atau kepayahan.
Kebenaran untuk menggunakan segala rukhsah adalah berkuatkuasa selama mana kesukaran tersebut masih berlaku.Kaedah ini bukan diambil mudah untuk menghalalkan segala bentuk rukhsah sebelum pelbagai pilihan lain diuji bagi mengelak atau mengatasi kesukaran tersebutPemakaian kaedah ini tiada had dan sempadan waktu. Keutamaan diberikan kepada kes-kes yang boleh memudaratkan agama, nyawa, akal, maruah, keturunan dan harta manusia.
Konsep kaedah yang keempat pula ialah kemudaratan hendaklah dihilangkan . Hadis Rasulullah SAW oleh Imam Suyuti :
“Tidak dibenarkan melakukan kemudaratan dan membalas sesuatu dengan kemudaratan”.
Kemudaratan dalam kaedah ini bermaksud sesuatu perkara yang menjadi kesukaran bagi tercapainya kepentingan asasi kehidupan manusia yang melibatkan agama, nyawa, maruah, keturunan, akal dan harta.Islam mengharamkan segala tindakan yang boleh membawa kepada kemudaratan samada kepada diri, orang lain dan alam sekitar. Dalam masa yang sama, Islam melarang tindak balas kepada sesuatu tindakan daripada pihak lain yang boleh memberikan kemudaratan.Penerangan bagi kaedah keempat ini ialah Menolak kerosakan menjadi keutamaan daripada mengambil kebaikan (mendahulukan tujuan menyingkirkan kemudaratan berbanding kebaikan).Membenarkan sesuatu yang asalnya terlarang atau haram untuk dilaksanakan atau digunakan. Contohnya keharusan doktor lelaki memandang aurat wanita sekadar yang perlu Kemudaratan tidak boleh dihilangkan dengan kemudaratan yang setaraf dengannya Penggunaan arak samada untuk diminum atau dimakan atau digunakan atas alasan biasa masih dihukumkan haram. Namun jika digunakan untuk menjadi penawar terbaik setelah gagalnya ubatan yang lain, maka penggunaan itu dibenarkan .
Konsep kaedah yang terakhir ialah adat dijadikan sebagai rujukan hukum. Kaedah ini memberi
maksud adat dan uruf boleh dijadikan rujukan bagi menetapkan sesuatu hukum bagi
satu-satu isu atau kes dengan syarat ketiadaan nas syarak dalam permasalahan
tersebut. Andai terdapat nas syarak, maka penggunaan kaedah ini akan terbatal.
• Adat : sesuatu yang sudah menjadi satu kelaziman
dilakukan oleh manusia.
•
Uruf
: sesuatu yang telah
dimaklumi oleh masyarakat hingga menjadi amalan kebiasaan.
Pembahagiaan adat / uruf :-
1) Adat Am :
• kebiasaan
yang diterima umum
• Contohnya
sembahyang merujuk kepada solat bukan bermaksud yang lain seperti yang difahami
oleh agama lain.
2) Adat Khusus :
• sesuatu
yang terpakai dan difahami oleh sesetengah masyarakat atau negeri atau di
kalangan golongan tertentu.
• Contohnya
kesarjanaan merujuk kepada kepandaian dan kecendekiawan seseorang
3) Adat Sahih :
• Sesuatu
adat yang tidak bercanggah dengan nas syarak atau prinsip syariat
• Contohnya
pemberian hantaran dalam majlis perkahwinan tidak termasuk dalam mas kahwin.
4) Adat Fasid
atau Rosak :
• Sesuatu
adat yang berlawanan atau bercanggah dengan nas syarak atau prinsip syariat.
• Contohnya
menjual barang secara bertangguh melebihi daripada bayaran secara tunai.
Penerangan konsep kaedah bagi yang terakhir ini ialah Asas pertimbangan utama untuk menerima adat sebagai rujukan hukum ialah mencegah berlakunya kemudaratan melebihi daripada menarik kemaslahatan untuk manusia.Syarat utama ‘Uruf atau Adat diterima ialah :-
a) Uruf tersebut menjadi satu amalan kebiasaan atau satu budaya yang diamalkan secara berskala besar oleh masyarakat, konsisten dan tidak mudah berubah-ubah dalam tempoh yang singkat. Contohnya amalan membaca Yasin setiap malam jumaat.
b) Hendaklah amalan yang dikatakan sebagai adat
tersebut tidak bercanggah dengan nas syarak atau mana-mana prinsip syariat yang
putus [Qat’i]
Kesimpilanya, Kaedah-kaedah fiqh itu terdiri dari banyak pengertian, kerana kaedah itu bersifat menyeluruh yang meliputi bagian-bagiannya dalam erti biasa diterapkan kepada juz’iyatnya (bagian-bagiannya). Salah satu manfaat dari adanya kaedah fiqh, kita akan mengetahui prinsip-prinsip umum fiqh dan akan mengetahui pokok masalah yang mewarnai fiqh dam kemudian menjadi titik temu dari masalah-masalah fiqh. Sebagai pelengkap, bahwa kaidah fiqh digunakan sebagai dalil setelah menggunakan dua dalil pokok, yaitu al-Qur’an dan as-Sunnah. Sebagai dalil mandiri, bahawa kaedah fiqh digunakan sebagai dalil hukum yang berdiri sendiri, tanpa menggunakan dua dalil pokok. Makalah ini hanya manusia yang jangkal ilmunya. Maka dari itu para pembaca yang ingin mendalami masalah Qawaidul Fiqhiyah, haruslah membaca sumber-sumber lain yang lebih sempurna, tidak hanya sebatas membaca ini sahaja.
No comments:
Post a Comment